DOĞAL DİL YAKLAŞIMI

DOĞAL DİL YAKLAŞIMI

Dil ve iletişim becerilerinin öğretiminde kullanılan doğal yaklaşımın temeli, normal gelişim çizgisi gösteren çocuklar dilin bileşenlerini çevresiyle etkileşime girerek doğal olarak kazanmasından yola çıkarak yetişkinlerin yetersizlikten etkilenmiş çocuklara oyunlar, resimler, öyküler, karşılıklı konuşmalar, kısaca yaşantılar yolu ile dili öğrenebileceği doğal ortamlar sağlanmasına dayanmaktadır (Erbaş, 2003).

Doğal çevre düzenlemelerine yer verilirken neyin çocuğun ilgisini çektiğine dikkat edilmelidir ve iletişim, çocuk ortamda bulunan nesne ve etkinliklerle ilgilendiğinde başlamalıdır (Girgin, 2003 ). Doğal dil öğretimi sırasında oyuna yer verilmesi ile çocuğun pek çok yaşamsal deneyimleri kazanabileceği etkin bir öğrenme ortamı sağlanır. Oyun çocuğun tüm gelişim alanlarını desteklemekle beraber özellikle dil gelişimi için çok önemli bir unsurdur. Çocuk için oyun etkinlikleri düzenlenirken yaşıtları ile etkileşimi sağlanarak, zorlanmadan dil girdileri verilir (Smith, 2001).
Doğal Dil Yaklaşımı genişletme, ekleme, kendi kendine konuşma, paralel konuşma gibi doğal dil tekniklerini içerir.

Genişletme: Çocuğun konuşmalarını tamamlayarak tekrarlama anlamına da gelmektedir. Konuşan fakat tam cümlelerle konuşamayan çocuklar için yararlıdır. Daha karmaşık sözel davranışın kullanımına model olmak için kullanılır. Genişletme yapılırken; yetişkin çocuğu dinler, çocuğun söylemek istediği tüm cümleyi anlamaya çalışır ve cümleyi tüm fakat basit şekilde söyler (Şentürk, 2006).
Ekleme: Ekleme, konuşmacının önceki ifadesini genişletmeye ek olarak yeni anlamsal bilginin çocuğun konuşmalarına eklenmesidir. Genişletmede olduğu gibi ekleme de ayrıntılı sözel davranışın kullanımını sağlamak için kullanılır (Lowenthal, 1995).

Kendi kendine konuşma: Çocuğun hareketlerini ve düşüncelerini sözelleştirmedir. Kendi kendine konuşma tekniğini kullanırken, yetişkinler ne yaptıklarıyla, ne gördükleriyle ve ne hissettikleri ile ilgili çocuk yanlarındayken konuşurlar. Kendi kendine konuşma aynı zamanda çocuğun gelişmiş cümleler ve yeni sözcükler duyma fırsatı sağlar. Özellikle ifade edici dil becerileri sınırlı olan çocukların dil bilgisi kurallarını öğrenmeleri daha çeşitli cümleleri kurmaları acısından yararlı bir tekniktir. Bu teknik kullanılırken, basit ve kısa cümleler kurarak hareketleri ve düşünceleri ifade ederek çocuğun model alması sağlanmalıdır. Yetişkin çocuğun ilgilendiği bir etkinlik ve ya nesne ile ilgili konuşmalı, arada çocuğa bakarak ve konuşmasına ara vererek, sorular sorarak çocuktan tepkide bulunmasını beklemeli ve çocuğu yaptığı etkinliğe katmalıdır (Lowenthal, 1995). Bu yöntem kullanılırken; basit ve kısa konuşmaya, hareketleri ve düşünceleri açıklamaya, çocukların konuşan kişiyi model almalarına özen gösterilmelidir. Çocuğun dil seviyesi geliştikçe yetişkini daha uygun şekilde model alacaktır (Şentürk, 2006).

Paralel konuşma: Dil gelişimi ile ilgili problemler yaşayan çocuklara sadece uygun yaşantılar sağlamak yeterli değildir. Bu yaşantılar hakkında çocukla konuşmalı ve dil girdisi verilmelidir. Dil girdisi, çocuğun hareketlerine, söylediklerine ve çevresinde olaylarla ilgili olmak üzere üç şekilde verilmektedir (Özmen, 2003).

Doğal Dil Öğretim Yöntemleri (Milieu Teaching)

Sağaltıcı yaklaşım ve Doğal Dil Öğretim Yönteminden yararlanılarak düzenlenen, gelişimsel teoriyi, uygulamalı davranış analizi ile birleştiren eklektik bir sağaltımdır. Bu öğretim yöntemi, çocuğun çevresinde kendiliğinden ortaya çıkan, doğal olarak oluşan olayları, iletişimsel değişimleri çocuklara dili öğretmede fırsat olarak kullanır. Öğreten, çocuğun ortaya koyduğu ilgiyi ve onun sosyal katılımını çocuğun var olan iletişim seviyesinin üzerinde daha karmaşık, spesifik bir dil yapısını çocuğa model olmak için kullanır. Çocuk yetişkinin sözel ya da sözel olmayan işaretini takip eden genişletilmiş bir tepki verdiğinde, yetişkin çocuğun tepkisine, çocuğun konuşma (ifade edici dil) düzeyine, ilgi ve geri bildirimine uygun şekilde destek sunar. Tipik olarak geri bildirim, çocuğun dil seviyesini ve iletişimselliğini destekleyici ve genişletici bir tutarlılık göstermelidir. Kısaca bu yöntem, çocuğun gelişim seviyesine uygun önceden seçilmiş dil hedeflerini öğretmek için ipuçları ve doğal pekiştirmenin kullanımına dayanır (Kaiser ve Ark, 1991).
Bu yöntem model olma, (Model), tepki isteme (Mand Model), bekleme süreli öğretim (Time Delay) ve fırsat öğretimi (Incidental Teaching) öğretim tekniklerini kullanır (Güzel- Özmen, 2003).

Model Olma

Model olma sürecinde çocuğun ilgi odağına yönelik sözel model oluşturma söz konusudur (Şentürk, 2006). Model olma uygulanırken, çocuğun öncelikle ilgilendiği nesne ve durumlar belirlenir. Çocuğun ilgi alanı belirlendikten ve çocukla uygun etkileşim ortamı sağlandıktan sonra; sözlü iletişimin kurulabilmesi için, çocuğun seçmiş olduğu materyal ya da yardım istediği durumlarla ilgili konuşularak, oyununa katılarak, çocuğun karşılıklı paralel konuşma sırasında ortamda olup bitene dikkati çekilerek, çocukla ortak ilgi kurulur (Güzel-Özmen, 2003).

Çocuğun ilgilendiği nesne ya da durumu tanımlamaya veya nesnenin işlevini açıklamaya yönelik çocuğa sözel model oluşturulur ve tepki istenir.

Tepki isteme (mand model)

Tepki İsteme Tekniği, yetişkinlerin çocuktan tepki istemesine ve model olmasına dayanır. Tepki İstemenin amacı, mümkün olan en az yardımla çocuğun doğru tepki vermesine yardımcı olmaktır (Hart ve Risley, 1974). Tepki isteme modelinin kullanıldığı çalışmaların amaçları; sözlü iletişimi başlatmak için ortak bir ilgi alanı belirleme, söz alma becerilerini öğretme, öğrencilere sözlü rica ya da konuşma hakkında bilgi sağlamanın öğretimi ve öğrencilere çeşitli yetişkin tepkilerine cevap vermeyi öğretme olarak sıralanabilir (Snell ve Brown, 2000). Tepki İsteme tekniği, öğretim sürecinde uygulanırken, öncelikle çocuğun ilgisini çeken nesne ve durumlar belirlenir. Çocuğun ilgi alanı belirlendikten sonra bu ilgi alanına yönelik çocukla ortak ilgi kurulur. Çocuğun dikkati öğretilmek üzere seçilmiş hedef nesneye ya da duruma yöneldiği, seçilen nesne ya da durumla ilgilendiği zamanda çocuktan tepki istenir (Kaiser ve Ark, 1991).

Bekleme süreli öğretim (time delay)

Bu teknik uygulanırken, ilk olarak çocuğun materyal ya da yardıma ihtiyacı olan zamanlar ya da olaylar belirlenir. Çocukla ortak ilgi kurulur. Çocukla ortak ilgi kurulduktan sonra sosyal rutinlerin geciktirilerek uygulanması, oluşturulmuş bir rutinin bozulması, çocuğa yardım gerektiren işler verilmesi, oynanacak oyuncağın parçalara sahip olması ve öğretmenin bu parçaları çocuk istedikçe vermesi, çocuğa verilecek materyale yönelik seçenek sunması gibi çocuğu konuşmaya teşvik edici ortam düzenlemelerine yer verilir (Kaiser ve Ark, 1991).

Fırsat öğretimi ( ıncidental teaching)

Fırsat Öğretimi, doğal olarak gerçekleşen, yetişkin ve çocuk etkileşimlerinin dil ve iletişim becerilerini öğretmek ya da çocuğa edinmekte olduğu dil ve iletişim becerilerini uygulama şansı vermek için öğretim süreci sistematik hale getirilmiştir (Erbaş, 2003).

Fırsat Öğretiminde iletişimi başlatan çocuktur. Bu bakımdan tepki İsteme tekniğinden farklılık gösterir. Öğretmen veya çocukla ilgilenen kimse çocuğun ilgisini ve liderliğini izleyerek iletişimi başlatması için ortamı düzenler (Şentürk, 2006).

Doğal Dil Öğretim Yöntemlerini benimseyen öğretim tekniklerinin ortak özelliği çevresel düzenlemelerin yapılmasıdır (Toğram, 2004). Doğal Dil Öğretim Yöntemleri kullanılırken öğretim yapılan ortamlarda nesne ve olaylar çocukların ilgisini çekip dikkatlerini toplayacakları biçimde desenlenmelidir. Bu tür ortamlar doğal dil öğretimi için fırsatlar yaratmaktadır (Erbaş, 2003).

Çevre Düzenleme Teknikleri

Dilin kullanımını teşvik etmede sınıflar ve diğer iletişim ortamları çocukların ilgisini çekmek, iletişim için teşebbüste bulunma olasılığını arttırmak için çocukların ilgisine göre desenlenmiş altı adet çevre düzenleme tekniği kullanılır (Erbaş, 2003).

İlgi Çekici Materyallerin Kullanılması: Çocuğun çevresindeki etkinlikler ve materyaller ilgisini çektiği zaman iletişimi başlaması için uygun zamanlardır. Böylece çevreye karşı artan ilgi dil öğretimi için fırsatlar kadar dil kullanımını yönelik olasılıkları da arttırır.

Nesneye erişememe: Cazip materyallerin çocukların görüş alanı içine ama ulaşamayacağı bir yere koyma onun materyali ulaşım hakkı elde edebilmesi için talepte bulunmasını sağlar.
Sınırlı miktarda nesne bulundurma: Tercih edilen materyali küçük veya yetersiz parçalarının sağlaması iletişimi desteklemede çevre düzenlemesi için başka bir yoldur.

Seçim Yapma: Pek çok durumda, etkinlikler ya da araç-gereçler için öğrencilerin seçim yapabileceği iki ya da daha fazla seçenek sunulabilir.

Yardım isteme: Çocukların yardıma gereksinim duydukları ortamı yaratma, o gereksinim hakkında iletişim kurma olasılıklarını artırır. Yardım istenecek cazip hale getirecek materyaller çocukların yardım istemelerine teşvik edebilir (Wetherby ve Prizant, 1994).
Beklenmedik durumlar yaratma: Çocuklar hep aynı sırayla ortaya çıkan olayları daha çabuk öğrenirler ve genellikle olayların belirli bir sırayla devam etmesini beklerler. Böylece, ortamda beklenmedik bir şey olduğunda, öğrenci bu durumdan yararlanılarak iletişim kurmaya teşvik edilebilirler. (Snell ve Brown, 2000).

Savaş ÇELİK
Uzman Dil ve Konuşma Terapisti

KAYNAKÇA

Erbaş, D. (2003).Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Çocuklar için Eğitici Etkinlikler. Tüfekçioğlu, U.(Ed) İşitme, Konuşma ve Görme Sorunları Olan Çocukların Eğitimi içinde, s219-234<br girgin,="" ü.="" (2003).="" konuşma="" ve="" yazma="" eğitimi.="" eskişehir:="" anadolu="" üniversitesi="" yayınları.="" <br="" hart,="" b.="" m.="" risely,="" t.="" r.="" (1974).using="" preschool="" materials="" to="" modify="" the="" language="" of="" disadventaged="" children.="" journal="" applied="" behavior="" analysis,="" (7),="" 243-256,="" kaıser,="" a.p.,="" hendrıckson,="" alpert,="" c.l.="" (1991).="" milieu="" teaching:="" a="" second="" look.="" advances="" in="" mental="" retardation="" and="" developmental="" disabilities,(4),="" 63-92.="" özmen,="" g.r.="" i̇fadece="" edici="" dil="" becerileri="" sınırlı="" olan="" zihinsel="" engelli="" çocukların="" gelişimlerini="" desteklemek="" i̇çin="" öğretmenin="" sınıf="" ortamında="" yapacakları.="" türk="" eğitim="" bilimleri="" dergisi,="" cilt1(2).="" lowental,="" (1995).="" naturalistic="" ıntervention="" environments.="" intervention="" school="" clinic,="" (31),114-119.="" smith,="" m,="" j.="" (2001).="" teaching="" playskills="" children="" with="" autittic="" spectrum="" disorder.new="" york:="" drl="" boks,="" inc.="" şentürk,="" i.="" (2006)="" çevresel="" i̇puçlarına="" dayalı="" öğretimi="" yönteminin="" öğrencilerin="" sözcük="" üretimlerinde="" etkililiği.="" <a="" href="http://www.belgeler.com/blg/qeo/evresel-ipularina-dayali-dil-retimi-ynteminin-zihinsel-engelli-rencilerin-szck-retimlerinde-etkililii" />http://www.belgeler.com/blg/qeo/evresel-ipularina-dayali-dil-retimi-ynteminin-zihinsel-engelli-rencilerin-szck-retimlerinde-etkililii