AFAZİ

AFAZİ

Genel olarak afazi, bireyin dile ait sembolleri kullanmasını ve birbirinden farklı durumlara uygun biçimde davranmasını engelleyen bir yoksunluk durumudur ve bu durum sembolleştirme sürecinde anlamlı bir biçimde ortaya çıkar. Bu nedenle afazi, sembol davranışların yokluğu ya da bozulması olarak İsimlendirilebilir (Kargın 1993). İlişkili hasarlar, okuma bozukluğu (aleksi), yazma bozukluğu (agrafi), ve becerili hareketlerin bozulması (apraksi) olarak bilinirler (Topbaş ve Maviş 2007).

Afazi herhangi bir beyin hasarına bağlı olarak ve genellikle sol serebral hemisferde ortaya çıkar (Topbaş ve Maviş 2007). En çok orta serebral arter lezyonları, tromboemboliler, intraserebral veya subaraknoid kanama yapan nedenler ile beyin tümörleri, kafa travması, enfeksiyon hastalıkları veya apseler, ilerleyici ve hasarlayıcı beyin hastalıkları, devamlı olmayıp aralıklarla görülen ateş, nöbet gibi intermitan hastalıklar afaziye neden olarak görülürler. Çoğunlukla yetişkin ve yaşlılarda görülse de, gençler ve çocuklarda da ortaya çıkabilir. Bu yüzden, afazi sadece ileri yaş grubunu etkileyen bir dil bozukluğu olarak anılmaz ama iyileşme sürecinde yaşın önemli bir faktör olduğu bilinir (Maviş ve Özbabalık 2006).

Afazinin Görülme sıklığı, Türkiye'de beyin krizi vakalarının %71'i beyin enfarktüsü, %29 kadarı ise beyin kanamasıdır. Yaşayanların %60-65'inde kalıcı özürlülük durumu saptanmıştır. Türkiye'de her yıl 125.000 beyin krizi yaşanmaktadır. Türkiye'de afazinin görülme sıklığının çok olduğu tahmin edimekteyse de, oranı hakkında bilgimiz yoktur (Topbaş ve Maviş 2007).

Sınıflama

Broca afazi

Bu afazi tipi çeşitli kombinasyonlarda farklı bileşenleri içerir./Hastalar başlangıçta suskun, sesletimleri bozuk, spontan konuşmaları, tekrarlama ve adlandırmaları yetersiz tutuk afazi olarak bilinirler. Ağır bir okuma yetersizliği gözlenir. / Eylem adlandırma nesne adlandırmadan daha kötüdür. Tekrarlama bozuktur ve dilbilgisel hatalariçerir.^Hastalarda yüz ve kolda felç bacaktakine göre daha belirgindir. İşitsel anlamaları çok iyi değildir. Afazili bireyler kesinlikle konuşamayan ya da kendilerini normale yakın bir dil kullanımı ile yavaş ve tutuk ifade etmeye çalışan kişilerdir. Broca alanı afazisi, sadece 44. alan lezyonu ile sınırlıdır (Topbaş ve Maviş 2007).

Wernicke afazisi

Wernicke afazili bireylerin oldukça akıcı konuşmaları ama bozulmuş tekrarlama yetileri fark edilir. Konuşmadaki akıcılığa rağmen, konuşma içeriği anlamlılık açısından boştur. Kendilerine özgü sözcük kullanımları yüzünden konuşmaları jargon doludur. İşittiklerini anlamaları bozuktur. Gramer kullanımları oldukça iyi korunmuştur.Okuma yetileri genellikle korunmuş olsa da konuşma çıktılarına benzer yetersizlikleri sergiler. Wernicke afazisine sebep olan lezyon yeri çeşitlidir. Genellikle, Sylvian fisüre yakın olan superior temporal gyrus lezyonu olaydan sorumludur (Topbaş ve Maviş 2007).

Kondüksiyon afazi (Conduction aphasia)

Kondüksiyon afazili bireylerde dil üretimi akıcı ama adlandırma ve tekrarlama hasarlıdır. Hata farkındalığına bağlı olarak hataları düzeltme gayretleri gözlenir. Bireylerin sözcük bulma güçlükleri ve tereddütleri sıklıkla gözlenir. Sesli okuma ve yazma yetileri göreceli bozulmuştur. Bazı bireylerin yazılı anlatımları çok düzgün, bazılarının ise okuma yetileri roman okuyabilecek kadar şaşırtıcıdır (Topbaş ve Maviş 2007).

Kondüksiyon afazide supramarginal girus ve angular girus oldukça etkilenmiştir. İyileşmeleri beklenir ama sesbilgisel ve semantik açıdan yetersizliklerinin devam etmesi olasıdır (Topbaş ve Maviş 2007).

Global afazi

Afazinin bu tipinde bireylerin işitsel anlama, adlandırma, tekrarlama ve konuşma üretiminde yetersizlikleri vardır. Beyin krizi, tümör, demans veya diğer nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilirler.Global afazide oldukça geniş serebral hemisfer krizleri beklenir. Enfarkt tipik olarak, internal karotid arter ya da orta serebral arter tutulumunu gerektirir. Sonuçta, sol hemisferin büyük bir kısmı veya üçte ikisi hasarlanır. Anterior ve posterior serebral arterler korunmuş olabilirler. Yüzde ve kolda bacağa göre daha tutulumlu sağ felç neredeyse bir kural gibi ortaya çıkar ve sağda yarı görme alanı kaybı vardır. Bu bireylerin zaman içinde Broca veya anomik afaziye dönüşme olasılığı vardır ve terapiden kesin faydalanırlar (Topbaş ve Maviş 2007).

Pür sözcük sağırlığı (Pure word deafness)

Pür sözcük sağırlığı olan hastalar sağır değildirler ama konuşulan dili anlamazlar. Oysa konuşmaları ve yazılı dili kullanma yetileri korunmuştur. Birinci temporal girusun her iki yanı ya da Heschl gyrus alanı hasarı bu afazi tipine yol açar (Topbaş ve Maviş 2007).

Transkortikal afaziler

Afazinin bu tipinde tekrarlama yetisi korunmuş, diğer yetilerin çoğu bozulmuştur. Bir dereceye kadar konuşulanı anlayabilirler ama konuşma çıktıları veya adlandırma yetileri çok azalmıştır. Özellikle bacaklarda zayıflık ile ilişkilendirilen lezyon anterior serebral arterden kaynaklanan kriz sonrası oluşur (Topbaş ve Maviş 2007).

Transkortikal duyusal afazide bireyler akıcı konuşabilirler ama tamamıyle anlayamazlar, adlandırma yapamazlar, konuşmaları anlamlı değildir (Topbaş ve Maviş 2007).

Transkortikal mikst afazide, bireyler sadece tekrarlayabilir; anlamadan ve spontan üretme yapamadan sadece söyleneni yankılama yapabilirler. Bu tip afazi Alzheimer'in ve demansın ileri evrelerinde görülebilir. Beyin krizi arkasında ise parieto-oksipital kodeksin her iki taraf lezyonu veya left temporo-oksipital kodeks lezyonu ile odaya çıkabilir.

Transkodikal motor afazi'nin konuşmayı başlatmada sorunu vardır. Gramerleri bozuk, sözcük öbekleri az ve kısadır. Başlangıçta hiç konuşma olmayabilir (Topbaş ve Maviş 2007).

Anomik afazi (Anomic aphasia)

Anomik afazi; korunmuş tekrarlama, akıcı konuşma ve adlandıramama yetisi ile karakterizedir. Dorsolateral frontal korteks, posterior temporo-oksipital korteks ya da talamus lezyonları gibi çoklu beyin alanlarının etkilenmesi söz konusu olabilir. Sol anterior temporal lezyon da anomik afaziye yol açabilir (Topbaş ve Maviş 2007).

Diğer bir sınıflama ise,
Motor afazi - konuşma yeteneğinin bozulması.
Sensör afazi - söylenenleri anlama yeteneğinin bozulması.
Total afazi. Hastada hem anlama, hem konuşma bozuklukları gözlemlenir.
Amnestik afazili hastalar nesnelerin adlarını unuturlar. Onlar bir kelimeyi söylemek yerine onun uzun tarifini verirler, ama kelimenin kendisini hatırlayamazlar. Bazen bu hastalar gereken kelimeyi bulamaz ve bu kelimenin yerine aynı kavram alanından başka bir kelime söylerler (Sediyeva 2004).


Savaş Çelik
Uzm. Dil ve Konuşma Terapisti

KAYNAKÇA
1. KARGIN, T. (1993) Afazi. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/39/41/353.pdf
2. Özbabalık, D. Ve Maviş, İ . (2006). Yaslılıkta Nörolojik Temelli Iletisim Sorunları ve Dil ve Konusma Terapisi. www.anadolu.edu.tr/arastirma/hakemli_dergiler/.../sos_bil.1.pdf
3. SADİYEVA, G. (2004) Beyin Hasarı Geçiren Türk1 Hastaların Dil Bozukluklarının Dilbilim Açısından İncelenmesi. http://www.yesevi.edu.tr/bilig/biligTur/pdf/31/012.pdf

4. Topbaş S.S., Maviş İ. (2007) Afazi - Apraksi - Dizartri: Dil ve Konuşma Terapisi Alıştırma Kitabı Anakara, Detay yayıncılık