DİZARTRİ

DİZARTRİ

Konuşma üretiminde görev alan kasları inerve eden kranyal ve spinal sinirlerde motor uyarıların akışını bozarak alt ve üst motor nöron hasarlanmalarının ortaya çıkardığı konuşma bozukluğu olarak anılır. Parkinson hastalığı veya beyin-damar hastalıkları gibi çogunlukla ileri yaslarda rastlanabilecek sorunlara bağlı olarak ortaya çıkabilir.Stroke veya diğer beyin hasarlarının sonucunda ağız, yüz ve respirasyon sistemi kasları güçsüz, daha yavaş ya da hiç hareket etmez duruma gelebilir.

Dizartrinin konuşmadaki özellikleri

Dizartrının bütün tiplerinde ünsüzlerin üretimi etkilenir ve anlaşılmayan bir konuşmaya neden olur. Çok daha ağır hasarlarda ünlülerin artikülasyonu bile bozulabilir. Anlaşılırlık nörolojik hasarın boyutuna bağlıdır. Dizartrili kişi aşağıdakileri yaşayabilir:

Fısıldamayla konuşmak
Yavaş konuşmak (Mırıldanma şeklinde olduğu zaman hızlı konuşma)
Sınırlı dil, dudak ve çene hareketleri
Normal olmayan entonasyon
Ses kalitesinde değişiklikler ( nasal konuşma ya da boğuluyormuş gibi ses)
Ses kısıklığı-boğuk seslilik, Nefesli konuşma
Salyanın akması ve kontrol edilememesi; Çiğneme ve yutmada zorluk çekme

Dizartri tipleri:

Merkezi ve çevresel sinir sistemindeki farklı lezyon ve hasarlar farklı dizartri tipleri meydana getirir. Lezyonun yerini bilmek, ilgili alanın işlevsel anatomisi ile bağlantılıdır. Bu sayede klinisyen sonuçta meydana çıkabilecek yetersizliğin tipini tahmin edebilir.

Spastik (Spastic) dizartri: İstemli ve istemsiz hareketleri sağlayan Üst motor nöron lezyonu sonucu (Serebrovasküler Olaylar, Travma gibi dejeneratif hastalıklarda) vital kapasitede azalma, tırmalayıcı, gergin, sert ses; düşük perde düzeyi, hipernazalite, açık net anlaşılmayan ünsüz üretimi, azalmış vurgu; bazen aşırı ya da aynı özellikte vurgu ve yavaş konuşmanın görüldüğü dizartri tipidir.

Flaksid (Flaccid) dizartri: Alt motor nöron lezyonu sonucu (Bulbar palsi, Myastenia Gravis, V., VII., X., XII. kraniyal sinir lezyonları) kas güçsüzlüğünün yanında gelişen azalmış solunum desteği, solunum güçlüğü; çift taraflı lezyonlarda soluklu ses, sesli nefes alma diplofoni, azalmış perde ve şiddet, afoni, hipernazalite ve nazal emisyon, açık net anlaşılamayan ünsüz üretimi, açık net anlaşılamayan çift dudak, diş-dudak, diş-ardı ünsüzleri, prosodik yetersizlik, monoton konuşmanın görüldüğü dizartri tipidir.

Ataksik (Ataxic) dizartri: Serebellar sistem lezyonlarında; düşük solukla konuşma, normal fonasyon ya da ses yüksekliğinde aşırı değişkenlik, ani patlamalar, çatlak, tırmalayıcı ses, tekseslilik/tek düzelik, net anlaşılmayan ünsüz üretimi, ünlü üretiminde bozulmalar, düzensiz sesletim, yavaş fakat hemen her heceye abartılı vurgu, uzatılmış heceler, her heceden sonra duraklamanın olduğu konuşma özelliklerinin görüldüğü tipdir.

Hipokinetik (Hypokinetic) dizartri: Basal ganglia lezyonlarında (Parkinson Hastalığı) azalmış solunum desteği, fonasyonda soluksuz kalma, sertlik, tremor, ses şiddetinde azalma, bazı durumlarda hipernazalite, sesletim biçiminde değişiklik, aynı cümle veya kelimenin bir çok defa tekrarlar (palilali), tek perde, tek düze ses şiddeti, kısa kesik konuşmanın görüldüğü dizartri tipidir.

Hiperkinetik (Hyperkinetic) dizartri: Basal ganglia lezyonlarında; Myokloni, Tourette Sendromu, Enfeksiyon, Ballismus, Atetoni gibi durumlarda perde ve ses şiddetinde düzenli titreklik, tek perde ve perde kırılmaları, uzun aralıklarla söz öbekleri, değişken ranj ve monotonluk gözlenir. Ayrıca, hipernazalite, değişken sesletim, net anlaşılmayan ünsüz üretimi ve ünlü bozulmaları hiperkinetik dizartrinin diğer özelliklerini oluşturmaktadır.

Karmaşık (Mikst) tip dizartri (Spastik-Flaksid): Amyotrofik Lateral Skleroz (ALS) gibi üst ve alt motor nöron lezyonlarının görülebildiği hastalıklarda; zayıf solunum desteği, hipernazalite, net anlaşılmayan ünsüz üretimi, prosodik yetersizlik, azalan vurgu, monotonluk, Üst motor nöron : tek perde, ıslak sesle birlikte tırmalayıcı, gergin ses; Alt motor nöron : solukluluk, tek düze ses şiddetinin görüldüğü dizartri tipidir.

Karmaşık (Mikst)tip dizartri (Spastik-Ataksik): Üst motor nöron ve cerebellar lezyonlarda (Multiple Skleroz) zayıf solunum desteği, bozulmuş ses şiddeti kontrolü, sert, soluklu ses kalitesi, bazen hipernazalite, bozuk yetersiz sesletim, yetersiz prosodi, azalmış vurgu ve bozuk perde kontrolünün gözlendiği dizartri tipidir.

Savaş Çelik
Uzm. Dil ve Konuşma Terapisti